نیتروژن ً
در تولیـد کلـزا مؤثـر اسـت. نیتـروژن یکـی از مـواد غذایـی اسـت کـه معمـولا یکــی از اجــزای مهــم تشــکیل دهنده پروتئیــن، نیتــروژن اســت کــه ازطریــق خـاک، جـذب گیـاه می شـود و موجـب تشـکیل پروتئیـن می شـود و درنتیجـه، حجــم ســلول را می افزایــد. بــر اثــر ایــن افزایــش، انــدازه ســلول و ســطح بــرگ بزرگتــر و درنتیجــه، فعالیــت تولیــد مــواد در بــرگ بیشتــر می شــود. نیــاز کلـزا بـه نیتـروژن بویـژه در کشـت پاییـزه زیـاد اسـت. به کارگیـری مطلـوب کـود نیتروژنــه بــرای رســیدن بــه عملکــرد بهینــه کلــزا ضــروری اســت. نیتــروژن از اجـزای اصلـی ترکیبـات حیاتـی گیـاه اسـت. بررسـی ها نشـان می دهـد کلزایـی بــا عملکــرد ۲۰۰۰ کیلوگــرم در هکتــار در اندام هــای هوایــی خــود حــاوی ۱۲۴ کیلوگــرم نیتــروژن در هکتــار اســت. مقــدار نیتــروژن موجــود در بافتهــای گیـاه در مرحلـه گلدهـی بایـد حـدود ۵/۲ تـا ۴ درصـد باشـد. مقـدار نیتـروژن اگــر کمتــر از ۵/۲ درصــد باشــد، علائــم کمبــود نیتــروژن پدیــدار می شــود و اگــر بیشتــر از ۵ درصــد باشــد، علائــم مســمومیت نیتــروژن ظاهــر می شــود. کلـزای سـالم کـه نیتـروژن آن به انـدازه باشـد، به رنـگ سـبز تیـره اسـت. جـذب نیتـروژن در کلـزا از بقیـه مـواد غذایـی، به جـز پتاسـیم، بیشتـر اسـت. حداکثـر جـذب نیتـروژن (به اسـتثنای ریشـه ها) در کلـزای پاییـزه بیـش از ۲۵۰ کیلوگـرم در هکتـار اسـت. طیـف جـذب نیتـروژن ممکـن اسـت گسـترده تر و بیـن ۱۰۴ تـا ۲۵۷ کیلوگـرم در هکتـار متغیـر باشـد. مقـدار نیتـروژن در مرحلـه حداکثـر جذب ً در حـدود اواخـر گلدهـی( از ۱ تـا ۵/۲ درصـد تغییـر میکنـد). کاشـت معمـولا خــوب و موفقیت آمیــز کلــزای پاییــزه بــا کل مــاده خشــک تولیــدی ۱۲ تــن در هکتـار، دارای ۱۲۰ تـا ۳۰۰ کیلوگـرم نیتـروژن در هکتـار اسـت. ایـن میـزان بـه طـور میانگیـن حـدود ۲۰۰ کیلوگـرم در هکتـار در نظـر گرفتـه میشـود.
نیتــروژن در گیــاه قابلیــت تحــرک دارد و از برگهــای مســن تر بــه برگهــای جوانتــر منتقــل می شــود. بــه همیــن دلیــل اســت کــه برگهــای مســن تر اولیــن نشــانه های کمبــود نیتــروژن را از خــود نشــان می دهنــد. برگهــا ممکــن اســت به رنــگ زرد در بیاینــد و ســپس ارغوانی رنــگ شــوند. برگ هــای مســن تر ممکــن اســت پژمــرده شــوند. در ایــن حالــت، رشــد گیــاه کاهــش می یابــد و ســاقه های اصلــی ضعیــف و کم پشـت و نیـز انشـعاباتش کـم می شـود. همچنیـن تعـداد غلاف هـا کـم و دوره گلدهــی محــدود می شــود. بنابرایــن، گیــاه در مقایســه بــا وقتــی کــه نیتــروژن کافــی دریافــت میکنــد، دوره رشــد را زودتــر تکمیــل میکنــد.
فسفر
فسـفر در بسـیاری از فرایندهـای مربـوط بـه رشـد گیاهـان نقش اساسـی دارد. فســفر در واکنش هــای انتقــال انــرژی و تنفــس گیــاه دخیــل اســت. همچنیــن یکــی از اجــزای ســاختمانی مولکول هــای فرمانــده در هســته سلول هاســت. بنابرایــن، در انتقــال ویژگیهــای وراثتــی گیاهــان مؤثــر اســت. مقــدار فســفر مورد نیاز بــرای رشــد گیــاه نســبت به نیتــروژن کمتــر اســت. بســیاری از خاک‌هــا بخـش عمـده نیـاز کلـزا بـه ایـن مـاده غذایـی را تأمیـن می کننـد. تأثیـر کـود ً انـدک اسـت. به عبـارت دیگـر، تأثیـر ایـن کـود از فسـفره بـر عملکـرد معمـولا از نیتــروژن خیلــی کمتــر، ولــی از پتاســیم بســیار بیش ْ تــر اســت. گیــاه فســفر را به نسـبت دو عنصـر مهـم دیگـر بسـیار کمتـر جـذب می کنـد. با وجود ایـن، کلـزا در شــرایط مشــابه نســبت به گنــدم مقــدار بیشتــری فســفر جــذب می کنــد و افزایـش عملکـرد آن بـا جـذب فسـفر بیشتـر می شـود. حداکثـر میـزان جـذب فســفر از حداکثــر جــذب نیتــروژن و پتاســیم کمتــر اســت. ایــن میــزان بــرای کلـزای پاییـزه بیـن ۳۰ تـا ۵۵ کیلوگـرم در هکتـار بـراورد شـده اسـت. جـذب فســفر در پاییــز بــه ۱ تــا ۱۰ کیلوگــرم در هکتــار میرســد. در زمســتان میــزان ً جـذب آن بـه شـدت کاهـش می یابـد؛ ولـی ادامـه دارد. در فروردین مـاه مجـددا جــذب آن افزایــش می یابــد (در تحقیقــی در فرانســه مشــخص شــد کــه کلــزا ۳۰ کیلوگــرم در هکتــار را تــا ۲۱ فروردیــن جــذب میکنــد). قبــل از ریــزش برگ هــا در مرحلــه رســیدگی، بیشتریــن مقــدار فســفر بــه غلاف هــا و بذرهــا منتقــل می شــود. فســفر ســاقه در مرحلــه ســاقه دهی افزایــش می یابــد. از اواخــر مرحلــه دوره گلدهــی بیشتــر می شــود؛ امــا بعــدا گلدهـی، مقـدار فسـفر در بذرهـا و غلاف هـا بـه سـرعت افزایـش می یابـد و ایـن موجـب افزایـش نسـبت فسـفر در نبـات میشـود.
علائم کمبود فسفر در صــورت کمبــود فســفر در کلــزا، ریشــه زایی و رشــد اندامهــای هوایــی محــدود می شــود. در کمبودهــای شــدید، گلدهــی بــه شــدت کــم و ارتفــاع گیـاه نیـز کـم میشـود. در ایـن حالـت، برگ هایـی کـه درمی آیـد نیـز کوچـک اســت. از علائــم مشــخصه کمبــود فســفر ایــن اســت کــه برگ هــای مســن بــه رنــگ ســبز مایــل بــه آبــی تیــره درمی آیــد کــه اغلــب بــا لکه هــای ارغوانــی همــراه اســت.
ممکــن اســت بــرگ هــا نیــز بــه رنــگ ســبز مایــل بــه آبــی دربیایــد و در کمبودهــای شــدید ارغوانــی مایــل بــه قرمــز بشــود. در ایــن حالــت، برگ هــای مســن قبــل از رســیدن خشــک می شــود. همچنیــن برگ هــا باریــک و ســاقه ضعیـف و تولیـد شـاخه بسـیار محـدود میشـود و ظاهـر گیـاه راسـت و باریـک بــه نظــر میرســد. در مرحلــه رســیدگی، رنــگ بذرهــا به جــای قهــوه ای تیــره، قهــوه ای روشــن می شــود .
پتاسیم
پتاســیم نقشــی مهــم در فعالیت هــای فیزیولوژیکــی گیــاه ایفــا می کنــد. بنابرایــن، مقــدار انبوهــی از آن بــرای عملکــرد مطلــوب گیــاه ضــروری اســت. کلــزا در زراعت هــای قــوی و پرمحصــول، مقــدار زیــادی پتاســیم (بیــش از ۲۰۰ کیلوگــرم در هکتــار) جــذب می کنــد. درصورتیکــه پتاســیم موجــود در خـاک کفـاف نیـاز کلـزا بـه ایـن مـاده را ندهـد، بایـد از کـود پتاسـیمی اسـتفاده کــرد. چنیــن حالتــی بیشتــر در خاک‌هــای ســبکبافت یــا خاک‌هایــی بــا بیــش از ۵۰۰ میلیمتــر بارندگــی اتفــاق میافتــد. در چنیــن حالتــی، مصــرف پتاســیم میتوانــد بــه بهبــود وضعیــت رشــد و تولیــد محصــول کمــک شــایانی کنــد.
علائم کمبود پتاسیم در صــورت کمبــود پتاســیم، گیــاه بــه پژمردگــی گرایــش پیــدا میکنــد و سـاقه اسـتحکام خـود را از دسـت میدهـد و گیـاه را بسـیار مسـتعد خوابیدگـی میکنــد. در ایــن حالــت، برگ هــا در ســطوح بیــن رگبرگ هــا به طــرف بــالا تحـدب پیـدا می کننـد و سـطح بـرگ کمانـی بـه نظـر می رسـد. علائـم کمبـود ً از برگ هــای مســن تر شــروع می شــود و بــا زردشــدن حاشــیه پتاســیم معمــولا برگ هــا و ســپس خشک شــدن ایــن قســمت ها و گســترش رنــگ ســبز تیــره ً در برگ هـای مسـن دیـده همـراه اسـت. کلـروز ابتـدا در وسـط برگهـا و بعـدا میشــود. در مــوارد حــاد، برگ هــا میمیرنــد؛ ولــی ممکــن اســت بــه صــورت چســبیده بــه ســاقه باقــی بماننــد. کمبــود پتاســیم ممکــن اســت اســتحکام گیــاه را کاهــش دهــد . بیشتریــن مقــدار جــذب پتاســیم در مرحلــه طویل شــدن ســاقه اســت.
منبع: سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی